Фђрит Ногманов: Конгресстан књћел тулы тђэсирлђр белђн кайттым
29 августта Бљтендљнья татар конгрессыныћ III корылтае њз эшен тђмамлады. Делегатлар џђм шђџђр кунаклары, 30 августтагы бђйрђм чараларында катнашып, конгресс турында матур хатирђлђр туплап, љйлђренђ таралышты
. Корылтай тљгђллђнде, аны тљрле яктан анализлауга џђм эшенђ бђя бирњгђ вакыт ќитте дип уйлыйм.Ђлбђттђ, бу олы вакыйганы яктыртып бармаган бер гаммђви мђгълњмат чарасы да калмады. Минем исђ форумга икенче тљрле књзлектђн бђя бирђсем килђ. Конгресста кызыклы шђхеслђр белђн очрашулар, књзђтњлђр бу зур корылтайга башка караш, башка уйлар тудырды. Конгресс кунагы булу да форум кысаларында њткђн чараларны читтђн генђ књзђтергђ мљмкинлек бирде. Корылтай рухы аудиториялђрдђ џђм залларда гына тњгел, башкала урамнарында да хљкем сљрде.Конгресска без бђхђслђшђ-бђхђслђшђ ђзерлђндек. Оренбургтан Казанга хђтле юл озын. Књбрђк радио тыћладык. Татарстан башкаласы конгресска килгђн џђрбер делегатны, џђрбер кунакны югары дђрђќђдђ каршылачагы турында хђбђр ирештереп торды.
Оппонентларым моћа шиклђнеп карады. Татарстанга беренче баруым гына тњгел. Казанныћ, гомумђн, халкыбызныћ кунакчыллыгын бик яхшы белђм. Шућа књрђ бђхђстђ ќићђчђгемђ шиклђнмђдем. Шулай булып чыкты да.Г.Тукайныћ "И Казан! Нурлы Казан!" сњзлђрен ќырга салып, татар мђркђзе Казанга килеп ќиттек. Бар нђрсђ вагына хђтле уйланылган. Юл мђшђкатьлђре дђ онытылган. Казанда њзебезне ућайлы џђм рђхђт хис иттек. Безне татар халкыныћ традицион милли ризыгы - чђк-чђк белђн каршы алдылар, чђй белђн кунак иттелђр. Аннан соћ ЮХИДИ машиналары кунакханђгђ илтеп куйды. Анда безне иркен, якты бњлмђлђргђ урнаштырдылар. Гомумђн, конгресс оештыручылары гына тњгел, гади халык та безгђ ачык йљз књрсђтте.
Корылтай кљннђрендђ "Кодак" фирмасына гадђттђгедђн књбрђк эшлђргђ туры килде, ахрысы. Форумда катнашучылар километр фотопленка сарыф иткђндер ул кљннђрдђ. Фотоательеда форумга килњемне белгђч, чиратсыз хезмђт књрсђттелђр. Фотолар да берничђ минуттан ђзер булды. Чиратта торучыларныћ берсе дђ ризасызлыгын белдермђде. Киресенчђ, шђџђр урамнарында бљтен халык безнећ белђн исђнлђшеп йљрде, елмаеп, ућышлар телђде. Андый кунакчыллык сыйфатын таяк белђн генђ тђрбиялђп булмый, ул татарныћ канына сећгђн, ул - миллђтебез характерыныћ аерылгысыз бер љлеше.
Республикадан читтђ яшђњче татарларныћ - конгресс кунакларыныћ бер серен ачам сезгђ. Књбебез Казан урамнарына гњзђл шђџђр књренешлђре белђн хозурлану љчен генђ чыкмады. Без татар сљйлђмен тыћлап йљрдек. Кибеткђ кереп, њз туган телендђ дђшњ никадђр рђхђт икђнен шунда гына аћладык. Бер кеше дђ сића каршы сњз ђйтми, кырын карамый. Татарстанда яшђњчелђр њз туган телендђ аралашу лђззђтен татыганы бармы?! Синхрон рђвештђ тђрќемђ итњ ќиџазлары да форум соћына бары министр Зоринга гына кирђк булып чыккан.Корылтай дђвамында бердђмлек атмосферасы хљкем сљрде. Тљркия кунагы сљйлђмен дђ аћлау авырлык тудырмады. Туган телне белњ, ярату хисе геннар белђн књчђме - белмим, тик конгресста катнашучы барлык кешелђрнећ дђ туган татар телендђ аћлашу сђлђте барлыгы ачыкланды.
Гомумђн, делегатларныћ њзара аралашуда ниндидер тылсымлык чагылды. Без бит њзебезне кунак дип хис итмђдек. Књрше Ырынбур љлкђсеннђн, ерак Владивостоктан џђм Австралия иленнђн татарлар њз туган йортларына кайткан кебек булды. Мђккђгђ беренче барган мљселманнар њзлђрен шулай хис итђ, дип ђйтђлђр. Бу - аћлатылмаслык тугандашлык џђм буыннар бђйлђнеше хисе. Ђйтерсећ, минем белђн ерак бабам рухы сљйлђшђ, минем љчен шатлана џђм менђ мин ниџаять синећ белђн, дип эндђшђ кебек.
Конгресска килњчелђрнећ тагын бер сере бар: корылтайда катнашкан мљселманнар Казанда њзлђрен мосафир дип санамады. Намазларын да калдырмыйча, вакытында њтђргђ тырышты. Чљнки, чыннан да, без туган Ватаныбызда мосафирлар тњгел.Мђрќани мђчетен књреп кайтырга булдым. Анда кергђч, гадђт буенча (ђ бездђ ул мђсьђлђ тирђсендђ бђхђс бара) мђчетегез кая карый, дигђн сорау бирдем. Мђчет картлары гаќђплђнеп тђ, ачуланып та алды. Алардан "мђчетебез Мђккђгђ, туры кыйблага карый", дигђн ќавапны ишеттем. Минем Ырынбур љлкђсеннђн икђнемне белгђч, мђчет картлары кызганып та куйды бугай:- Сездђге каршылыклар турында ишетеп торабыз. Син менђ яшь. Ђйт ђле безгђ, њз миллђттђшлђренђ, диндђшлђренђ ваџџабит дигђн исем тагарга тартынмаган татарлар кайдан килеп чыга икђн?Мин нђрсђ дип ќавап бирергђ дђ белмђдем. Конгресс вакытында бер нђрсђгђ тљшендем: Исламны татардан, ђ татарны Исламнан аерып булмый. Њзара низагларыбыз дошманнарыбызныћ куђтен арттыра гына.
Кайгыртучанлык, кече књћеллелек татарга гына хас тњгел икђн. Торак йортта кизњ торган рус егете белђн аралашырга туры килде мића. Кызым белђн аерылгач (ул Казан дђњлђт финанс-икътисад институтында укый), аннан сумканы кизњ урынында калдыруны њтендем. Егет конгресс кунагына каршы дђшђ дђ алмый, инструкция кагыйдђлђрен бозу да аныћ вљќданын бимазалый. Кем белђ, бђлки минем сумкада шартлаткычтыр. Шуны аћлагач, портфелемне ачып, аћа сумка эчен књрсђттем. Ул, шатланып, ђйберлђрне њзендђ калдырырга ризалык бирде.
Тагын бер кызыклы вакыйга. Туган якларыма кайтырга чыккач, юл књрсђтњне њтенеп, тикшерњ пунктына мљрђќђгать иттем. Алар мића юлны да аћлатып ќибђрде, ике телдђ хђерле юллар да телђде.
Казанда њткђн конгресс бары татарныкы гына булган. Без мишђрлђр булуыбызны, себер, ђстерхан кебек алкушымчалар турында оныттык. Корылтайда татарлар гына идек. Бары бер нђрсђ безне борчыды: якташларыбызга бу бердђмлек рухын ничек тњкми-чђчми ќиткерергђ икђн. Љемђ кайтып ќиттем генђ - беренче шалтырату. Авылдашым, кемгђдер зарланып, ярдђм сорый. Дђшмичђ трубканы куюны кулай таптым. Кайчанга хђтле без бер-беребездђн кљнлђшеп, њч алып яшђрбез?! Соравым тљгђл ќавапны эзли. Кызганыч, арабызда шљбџђчел кешелђр дђ байтак иде. Кайберђњлђр конгресс нђтиќђлђре, кабул ителгђн документлар тирђсендђ бђхђс куертты. Башкалар андый форумнарны њткђрњгђ гомумђн, шиклђнеп карады. Имештер, вакыт та, акча да бушка ђрђм ителђ.
80 еллардан башлап язылган мђкалђлђремдђ мин беркайчан да ќитђкчелђргђ мђдхия укымадым, мактау ќырларын да ќырламадым. Хђзер дђ моны эшлђргђ ќыенмыйм. Бары рђхмђтемне генђ белдерђм. Беренче чиратта олы рђхмђтемне Президент Минтимер Шђймиев кабул итсђ иде. Аннары рђхмђтемне конгресс оештыручыларына, шђџђр џђм республика ќитђкчелђренђ ирештерђм. Конгресста бер документ та кабул ителмђгђн тђкъдирдђ дђ, форум њз ђџђмиятен югалтмас иде.
Рафаил Хђкимовныћ кем син татар, дигђн соравына мин татар ул - њз тарихын белгђн, ерак бабаларны хљрмђтлђгђн, њз туган телен сљйгђн, мђдђниятен њстергђн, њз гореф-гадђтлђренђ, рухи кыйммђтлђренђ тугрылыклы калган кеше", дип ќавап бирер идем. Конгресстан халык шуны аћлап китсђ, димђк корылтай њз миссиясен њтђгђн дигђн сњз.
Фђрит Ногман, Ырынбур
Intertat.ru